INDONEZYJSKA BALI – HINDUIZM I JEGO KOLORYT W KRAJU MUZUŁMAŃSKIM

Indonezja jest państwem wyspiarskim, położonym w Azji Południowo-Wschodniej, na ponad 17-tu tys. wysp, Rozciągają się one (w zasadzie wzdłuż równika) na długości ponad 5 tys. km ze wschodu na zachód, tzw. rozciągłość równoleżnikowa  i na szerokości ok. 1,7 tys. km z południa na północ, tzw. rozciągłość południkowa. Powierzchnia wysp wchodzi w skład największego na świecie Archipelagu Malajskiego, rozdzielającego Ocean Spokojny od Indyjskiego. Indonezja jest krajem o populacji liczącej ponad 260 mln. mieszkańców (w 2018 r. czwarte miejsce na Świecie), z czego ponad 80% stanowią wyznawcy Islamu, co czyni Indonezję najbardziej muzułmańskim krajem świata. I nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie to, że wyznawana w kraju religia nie jest aż tak radykalna, jak w innych regionach Świata – to po pierwsze, a po drugie znalazło się tam miejsce dla wyznawców innej religii, czego dowodem jest wchodząca w skład Indonezji, hinduistyczna wyspa Bali. Jest ona zlokalizowana w archipelagu Małych Wysp Sundajskich, oddzielona od Jawy (na zachodzie) bardzo wąskim przesmykiem – cieśniną Bali, a od wyspy Lombok (na wschodzie) cieśniną Lombok. Poniżej mapy z Wikipedii przedstawiające lokalizację wyspy (małe zielone to Bali)  i przedstawiające ją samą:

Na temat kultury, tradycji i obyczajów na wyspie można przeczytać mnóstwo ciekawych opracowań, a będąc na miejscu faktycznie można doświadczyć wielu ich aspektów. Bali znane jest w świecie z oryginalnego folkloru, np. teatr cieni wayang, ciekawej architektury – mnóstwo świątyń, rzeźby – wykorzystującej różne surowce, np. kokosy czy rogi zwierząt, muzyki – gdzie jednym z charakterystycznych instrumentów jest gamelan, tańca – wpisanego na niematerialną listę UNESCO. Na Bali stykamy się prawie na każdym kroku z kultywowaniem tego właśnie różnego rodzaju kolorytu folkloru mieszkańców. Każda (albo prawie każda) wioska, czyli jej mieszkańcy wyspecjalizowali się w określonej dziedzinie, np. rzeźbie, malarstwie i widoczne jest to nawet przez szybę jadącego samochodu. Balijczycy, to „świąteczna populacja”, a wynika to m.in. z tego, że posługują się kalendarzem balijskim. Składa się on z dwóch odrębnych systemów: lunarnego roku Sasih (Saka), składającego się z 12 miesięcy, i z tego ważniejszego, gdzie rok nazywany Pawukon, składa się z 6 miesięcy po 35 dni, zatem jego długość trwa 210 dni. W praktyce kalendarz służy do określania przede wszystkim dni świątecznych, których wymienia około 200 w roku, nie uwzględniając uroczystości typowo lokalnych i oczywiście rodzinnych. Zakładając, że są święta, które mogą trwać nawet parę dni, np. Odolan – święto danej świątyni, zatem można bawić się, świętować, ucztować, uczestniczyć w obrzędach – codziennie. Trzeba przy tym powiedzieć, że mieszkańcy podczas takich świąt ubierają się odświętnie, co nadaje im samym kolorytu a także tamtejszym ulicom.

Koniecznie, będąc na Bali trzeba zrobić wszystko, aby móc zobaczyć ciekawy przejaw wielowiekowej kultury mieszkańców, jakim jest taniec. Balijski stanowi nieodłączny element kultury i jest jedną z najważniejszych dziedzin tradycyjnej sztuki. Jest on tak ważny i doceniany (nie tylko przez turystów), że został wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO. Balijski taniec posiada wiele form i odmian. Ze względu na funkcję religijną wyróżnia się jego 3 główne gatunki. Pierwszy to: Wali, rodzaj świętych tańców wykonywanych w czasie świąt i rytuałów i tylko we wnętrzu świątyni. Do tej grupy zaliczają się: Rejang – wykonywany przez młode kobiety, taniec wojowników – Baris, taniec Pendet oraz Sang Hyang Dedari – taniec, podczas którego tancerki zapadają w trans. Drugi gatunek to Bebeli, czyli tańce ceremonialne wykonywane w świątyni w czasie ceremonii. Najbardziej znanym tańcem w tej grupie jest Gambuh, czyli przedstawienie teatralne opowiadające historię jawajskiego księcia. Trzecia grupa to Balih-balihan, czyli tańce świeckie – najpopularniejsze i najbardziej znane służące głównie rozrywce. W przeciwieństwie do poprzednich mogą być wykonywane na zewnętrznym dziedzińcu świątyni, bądź poza nią. W każdej z tych grup jest jeszcze wiele innych tańców, np. jeden z najbardziej popularnych, czyli Kecak, nazywany Tańcem Małp. Dla wszystkich tańców jest jeden wspólny mianownik, każdy z nich opowiada inną historię, z  balijskiej wersji indyjskiej Ramayany i każdy z tańców pełni określoną rolę – ma przyzywać, witać bądź zabawiać bogów. Pytanie: Gdzie można je oglądać – naprawdę w wielu, wielu miejscach, począwszy od świątyń, a skończywszy na ulicach.

Na Bali ogromną rolę odgrywa religia, która jest przejawem codziennego życia. Tak zwany hinduizm balijski to odmiana hinduizmu, który wchłonął wiele elementów buddyzmu oraz animistycznych kultów lokalnych. Każdy dzień i każda nowa pora dnia zaczyna się od ofiarowania darów. Dobitnym przykładem kultywowania tego, był rytuał naszego kierowcy (podczas naszej podróży po wyspie), który nas obwoził (wynajętym przez nas jego autem) i na pulpicie wewnątrz, każdego dnia stawiał mini ołtarzyk, a na nim różnorakie dary, dla przebłagania bóstw. Religia to świątynie, których na Bali jest rzekomo parę-naście tysięcy, a które dzięki swojej rzeczywistości w przestrzeni, tworzą krajobraz architektoniczny (bardzo często fantastycznie wkomponowany w naturalny), który jest najbardziej „przemawiającym” dla turystów chcących poznać wyspę. Wśród ogromu świątyń, są te, które naprawdę warto i trzeba zobaczyć.

Najświętszą wśród nich, zwaną „Matką Świątyń” jest Besakih / Pura Besakih, położona u podnóża wulkanicznej góry Agung (Gunung Agung – to najwyższy szczyt wyspy – 3142 m n.p.m). Zgodnie z przekazywanymi legendami obszar Pura Besakih był uważany za święte miejsce już od czasów starożytnych. Za pierwszego budowniczego założenia, uznaje się hinduskiego mnicha, który w VIII w., pod wpływem objawień, zaczął budowę, na cześć smoczego bóstwa - Naga Besukian (smoka przechowującego złoto w swoich łuskach i ukrywającego diamenty pod skrzydłami) – zamieszkującego wnętrze świętej góry.  Od niego właśnie wziął nazwę mnich (nazwano go „Basuki”), a następnie, nazwano świątynię lekko przekształcając nazwę na „Besakih”. Wiadomo, ze źródeł historycznych, że ok. 1000-go roku n.e. istniała już w tym miejscu świątynia, poświęcona właśnie bożkowi Besakih. W późniejszym czasie dobudowywano do niej mniejsze kapliczki, aż od przełomu XIV-XV w. staje się świątynią państwową jednej z dynastii wówczas panujących. Obecnie Pura Besakih to trzy główne świątynie poświęcone hinduskiej trójcy. Pura Penataran Agung, leżąca centralnie i poświęcona Shivie (Śiwie), z białymi sztandarami. Pura Kiduling Kreteg po prawej stronie (na południu), z czerwonymi sztandarami dla Brahmy oraz Pura Batu Madeg (na północy), poświęcona Wisznu, z czarnymi sztandarami. Ponadto cały kompleks obejmuje mnóstwo świątyń / sanktuariów (od 18 do 86 w zależności od ich wartości religijnej i przeznaczenia). Całość założenia tworzy unikalny architektoniczny i artystyczny kompleks. Zwiedzanie uzależnione jest od poziomu zainteresowań, można skupić się na głównej części świątyń (moim zdaniem potrzebny na to czas to ok. 1,5–2 godz.), lub starać się zwiedzić cały kompleks (na co można przeznaczyć nawet parę 2–3 dni). Jedno jest pewne chcąc dotrzeć do założeń świątynnych, należy pokonać sporą ilość schodów, co w upale nie dla wszystkich będzie bezproblemowe. Oczywiście też, jak w każdej ze świątyń obowiązuje turystów odpowiedni strój, sprowadzający się do zakrycia kolan i ramion. Najlepszym rozwiązaniem na to, jest zakupienie sarongu, aby móc go wykorzystywać w innych miejscach – świątyniach, a po powrocie do domu może on stanowić pamiątkę.

Ikoną balijskich założeń świątynnych, przepięknie wkomponowanych w krajobraz jest Tanah Lot. Jej historia zaczyna się pod koniec XV w., kiedy przybywa w to miejsce z Jawy, hinduski kapłan Dang Hyang Nirartha, aby szerzyć nową religię.  Założył on sanktuarium ku czci boga morza – Baruny. Jego nauki nie były jednak rozumiane i dobrze przyjęte przez okolicznych mieszkańców, którzy chcieli (wraz ze swym wodzem) obalić kapłana i zniszczyć jego świątynię. Nie zrażając się tym, dokonał on cudu, przesuwając wielką skałę wraz ze świątynią, do morza. Tłumaczenie nazwy Tanah Lot, oznacza „w morzu”. Nic z tego, co mówią legendy i historyczne zapisy nie straciło na swojej wartości, w odniesieniu do położenia świątyni. Jest on oszałamiający. Stojąca na niewielkim wyniesieniu skalnym, zajmująca prawie całą płaską powierzchnię, oblewana falami morskimi, stwarza wrażenie, jak gdyby pływała raz na wzburzonym morzu, raz na skalnej tratwie, stanowiącej jej podstawę. Podczas przypływu fale zalewają groble, uniemożliwiając podejście do świątyni, a podczas odpływu można przejść do bazy skalnej. Pamiętać trzeba o bezpieczeństwie, należy zachować szczególną ostrożność i przestrzegać znaków ostrzegawczych. Jedno, co warto sobie uświadomić, to fakt, że obecna skała, na której wznosi się świątynia jest w dużej części sztuczna. Po wielu tysiącach lat uległa ona znacznej erozji i w latach 80-tych XX w. przeprowadzono działania konserwacyjne. Przyczyniło się to, do odrestaurowania jednej trzeciej obecnego Tanah Lot i jej opoki.

Świątynia Uluwatu lub Pura Luhur Uluwatu, to kolejna kluczowa świątynia uważana za duchowy filar Bali. Słynie ze wspaniałej lokalizacji, na stromym klifie, około 70 metrów nad poziomem morza. W języku balijskim „Ulu” oznacza „na szczycie”, a „watu” – „kamień”. Liczne znaleziska archeologiczne świadczą o tym, że świątynia ma pochodzenie sięgające X wieku. Inskrypcje wspominają, że zbudowana została przez kapłana ze wschodniej Jawy, który również uczestniczył w budowie kilku innych ważnych świątyń na Bali, Lombok i Sumbawie. Wybrał on świątynię Uluwatu, jako ostatnie swoje przedsięwzięcie budowlane, a zarazem ostatnie miejsce swojej duchowej podróży. Ponoć osiągnął on najwyższy duchowy punkt jedności z bóstwami, i po  uderzeniu pioruna, po prostu zniknął. Przed wejściem na teren świątyni, znajduje się niewielki lasek, w którym zamieszkuje spora ilość małp, odwiedzających świątynie. Uważa się, że strzegą one świątyni przed wpływami złych duchów. Warto jednak pamiętać, że słyną one z podbierania różnych, często cennych przedmiotów turystom. Informują o tym znaki i uczynni sprzedawcy biletów, którzy proszą nawet kobiety o zdjęcie kolczyków, dla bezpieczeństwa ich właścicielek. Trzeba też przyznać, że Uluwatu jest zdecydowanie jednym z najlepszych miejsc na wyspie, gdzie można podziwiać cudowne zachody słońca, z bezpośrednim widokiem na piękny Ocean Indyjski. Dlatego najlepszym okresem na zwiedzanie świątyni jest czas przed zachodem słońca. Dla wytrwałych i chętnych dodatkowych wrażeń wieczorami (nieopodal świątyni) można obejrzeć tradycyjne balijskie tańce z gatunku Kecak.

Kolejną ciekawą świątynią jest kompleks świątynny Gunung Kawi, lokalnie nazywany Pura Gunung Kawi. Jest to jedno z najbardziej wyjątkowych stanowisk archeologicznych na Bali, obejmujących kolekcję dziesięciu starożytnych płaskorzeźb, wyciosanych w skalnym urwisku, tworzących siedmiometrowe kaplice. Legenda głosi, że są to pomniki balijskiego króla Udajany (Udayana Warmadewa, rządzącego na Bali w X w.), jego konkubin i rodziny, co sprowadza się do tego, że świątynia jest powszechnie uważana za miejsce grobowe całej dynastii Warmadewa. Atmosferę tworzą tutaj także: rzeka przepływająca przez kompleks świątynny, oddzielająca część skalną od założenia architektonicznego oraz niewielkie, ale bujne tarasy ryżowe, zlokalizowane w uroczej dolinie.

Tirta Empul to ważny kompleks świątynny, położony w wiosce Manukaya w centrum Bali, w bliskiej odległości  (ok. 2 km.) od Gunung Kawi . Kompleks zbudowany został ok. 960 roku n.e. Tirta Empul oznacza „świętą wodę źródlaną”, co jest odzwierciedleniem występującego tam naturalnego źródła wody. Jedna z legend mówi o tym ,że dowódca armii dewów – bóg Indra, ciskając swoją bronią – piorunem, spowodował powstanie tych właśnie oczyszczających, świętych źródeł. Zanim wejdziemy na faktyczny teren świątyni, przechodzimy przez bujny ogrody, spacerując ścieżkami ozdobionymi rzeźbami, roślinami tropikalnymi i ciekawymi drzewami. Po przekroczeniu bramy świątyni, znajdujemy się w miejscu, gdzie zlokalizowano rytualne baseny kąpielowe, przy których znajduje się łącznie 13 misternie wyrzeźbionych wylewów, gdzie pielgrzymi dokonują obrzędu oczyszczania. Z pewnością kuszące może być wypróbowanie samego rytuału kąpieli oczyszczającej, jednak według naszych informacji, obrzęd ten przeznaczony jest tylko dla wyznawców, Jeżeli komuś bardzo zależy, to zawsze można zapytać na miejscu kapłanów, lub przewodników lokalnych.

Ulun Danu Batur, to jak na warunki balijskie, jedna z młodszych świątyń, ale o dużym znaczeniu i wielowiekowej tradycji. Zlokalizowana jest na wysokości ok. 900 m. n.p.m., a zbudowano ją dopiero w 1926 r., chociaż jej historia sięga lat 30-tych XVII w. Ulun Danu – znaczy dosłownie „głowa jeziora”, a nawiązuje do bogini jezior i rzek - Dewi Danu oraz do kalderowego jeziora – Batur (o tej samej nazwie, co góra). Pierwotnie świątynia znajdowała się w kalderze, u podnóża wulkanu Batur (stąd jej wielowiekowa tradycja i budowa w XVII w). Jednak właśnie w roku 1926 nastąpił wybuch wulkanu, który zniszczył zarówno świątynię, jak i wioskę. Wówczas to mieszkańcy przenoszą się na najwyższy i najstarszy brzeg kaldery (czyli w obecne miejsce), gdzie ulokowali swoją wioskę i obecną świątynię. Znaczenie kompleksu dla całej wyspy i jej mieszkańców, wynika z tego, że bogini Dewi Danu obdarza i błogosławi płodnością płodów rolnych i jest głównym bóstwem wody i systemu nawadniania Bali, zwanego Subak. Ponad tysiąc letni system Subak stanowi niezwykle istotną rolę tworzenia i wykorzystania systemów irygacyjnych, które odpowiadają za kultywowanie tradycyjnych, tarasowo budowanych pół ryżowych. System Subak (od strony filozoficznej) jest odzwierciedleniem ideałów Tri Hita Karana („trzy powody dobrego samopoczucia”), która łączy sferę ducha, świata ludzi i świata przyrody. Jako krajobraz kulturowy wpisany jest na listę dziedzictwa UNESCO. Funkcjonowanie systemu Subak opiera się na kontroli wody rzek spływających z wulkanicznych jezior do specjalnie zbudowanych kanałów irygacyjnych, tak aby nawadniały tarasowo ułożone uprawy. Krajobraz, który tworzy tarasy ryżowe jest jednoznacznie kojarzony z Bali. Jednym z najważniejszych elementów systemu Subak jest właśnie Najwyższa Świątynia Wody (Pura Ulun Danu Batur).

Bali (jak i pozostałe części Indonezji) stanowią naprawdę kierunek penetracji turystycznej, który zadowoli przeważającą większość turystów wszelkiej maści. Warto tutaj być, warto zobaczyć na własne oczy, poczuć dotykiem, zasmakować smakiem i węchem tamtejsza kulturę i jej charakter przejawiający się w architekturze, sztuce, obrzędach, a nawet antropogenicznym krajobrazie (tarasy ryżowe). Wystarczy tylko! ok. 16 godz. lotu z Europy (z międzylądowaniem w którymś z lotnisk azjatyckich) i jesteśmy w zupełnie innym świecie. Tam gdzie okazywanie złości i zniecierpliwienia wzbudza pogardę, a opanowanie, uśmiech i cierpliwość, są doceniane.