Niedaleko
granicy albańsko-czarnogórskiej, w zasadzie na przecięciu się szlaków
komunikacyjnych (zarówno w przeszłości, jak i teraz), znajduje się miasto
Szkodra (Shkodër). Fantastycznie położone nad dwoma rzekami: Buna i Drin
(Drini) – tworzące krajobraz rozlewisk oraz nad jeziorem Szkoderskim (Skadarsko
jezero) – stanowiącym Park Narodowy na terenie Czarnogóry. Doskonałość
lokalizacji, uwzględniająca naturalne warunki dostrzegli już Ilirowie,
zakładając miasto o nazwie Scodra. Funkcjonowało ono nieprzerwanie pod
panowaniem rzymskim, następnie słowiańskim. W XI wieku będąc stolicą serbskiego
królestwa Zety. W wieku XII opanowane zostało przez Cesarstwo Bizantyńskie, a
od XIV wieku należało do Republiki Weneckiej. By następnie zostać podbite przez
Imperium osmańskie. Na początku XX wieku był nawet okres, kiedy mocarstwa
europejskie uznały Szkodrę za stolicę nowo powstałej Albanii.
Powód,
dla którego z pewnością warto przyjechać do miasta, wznosi się imponująco na
skalistym wzgórzu, ok. 130 metrów nad poziomem morza i widoczne jest z oddali –
to zamek Rozafa. Archeologia i historia zamku świadczą o jego wczesnym
istnieniu. Interesująca jest też legenda o jego powstaniu, której znajomość
pozwala na bardziej emocjonalne obcowanie z pozostałościami założenia. Legenda o
jego powstaniu dotyczy trzech braci, którzy rozpoczęli budowę zamku. Pracowali razem
każdego dnia, dzień za dniem, jednak każdej nocy mury zamku rozlatywały się.
Pewnego razu spotkali staruszka, który poradził im, że aby wybudować zamek,
konieczne jest poświęcenie czyjegoś życia. Trzem braciom trudno było się
zdecydować, kto ma się poświęcić. W końcu postanowili poświęcić jedną ze swoich
żon, która następnego dnia przyniesie im jako pierwsza posiłek. Zawarli między
sobą układ, że nie powiedzą tego swoim wybrankom, aby zadecydował o tym przypadek.
Jednak dwaj starsi bracia wyjawili swym żonom swoją tajemnicę, podczas gdy
najmłodszy brat tego nie zrobił. Następnego popołudnia to właśnie żona
najmłodszego brata przyszła jako pierwsza z posiłkiem, jej imię to Rozafa.
Najmłodszy brat postąpił zgodnie z obietnicą i poświęcił swoją żonę, która pochowana
została w jednej z ścian zamku.
Wierność
najmłodszego brata i ofiara życiowa jego młodej żony są podkreślane jako
elementy o symbolicznym znaczeniu – dotrzymywania obietnicy. Jak mówi dalsza
część legendy, Rozafa została tak zamurowana, aby wystawała jej prawa pierś, karmiąca
jej niedawno narodzonego syna, widoczne było prawe oko, aby matka mogła oglądać
dziecko, na zewnątrz znajdowała się prawa ręka, by dotykać narodzonego i wystawała
jej prawa stopa do kołysania kołyską.
Zamek
Rozafa – a w zasadzie jego ruiny, to jedno z głównych założeń zamkowych w
Albanii. Jest on (co już pisałem) najważniejszą atrakcją turystyczną w
Szkodrze. Łaciński historyk Tytus Livius nazwał go "twierdzą Labeatów"
(jednego z plemion iliryjskich), a Iliryjska królowa Teuta używała go jako bazy
w wojnach przeciwko Rzymowi. Warto przy tym wspomnieć, że historycznymi
informacjami dysponujemy między innymi, dzięki zespołowi polskich archeologów z
Ośrodka Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej Uniwersytetu
Warszawskiego, pracujących (2012 r.) właśnie w Szkodrze. Ważnym ustaleniem zespołu
archeologów (pod kierownictwem prof. Piotra Dyczka) był fakt odnalezienia
pozostałości archeologicznych, powstałych w II w. p.n.e., czyli w czasach panowania
króla Gentiosa, którego stolicą – według przekazów antycznych – była właśnie
Szkodra.
Duża
część zachowania obecnej postaci ruin, pochodzi w większości z okresu weneckiego.
Zamek przybrał taki kształt za czasów panowania rodziny Balsha w XIV wieku. Jednakże
bardziej widoczne są też pozostałości z czasów osmańskich (XVI i XVII w.) i z
okresu XVIII i XIX wieku, co świadczy o wielu przebudowach w jego długiej
historii. Ściany zamku Rozafa, będące granicą całego założenia mają 880 metrów
długości i stanowią obszar ok. dziewięciu hektarów. Interesujące w całym
obecnym założeniu archeologicznym są pozostałości meczetu, będącego wcześniej
kościołem. Jak ustalili archeolodzy był to meczet Sułtana Mehmeta Fatih, znany
jako meczet Fatih. Pierwotnie od końca XIII wieku (ok. 1300 r.) funkcjonował on
jako kościół św. Stefana, który przekształcony został właśnie w meczet w XV
wieku (1479 r.), a nastąpiło to po oblężeniu Szkodry i zdobyciu zamku przez
Imperium Osmańskie. W ruinach tego kościoła – meczetu znajduje się po dziś
dzień Dikka – podium w meczecie dla czytającego głośno Koran, Mihrab – nisza modlitewna
meczetu i pozostałości minaretu. Na
uwagę zasługuje fakt, że meczet ten jest jednym z niewielu zachowanych budynków
z okresu średniowiecza w Szkodrze i jest jedynym meczetem, który przetrwał dyktaturę
Envera Hodży (przywódcy albańskiego w latach 1946 - 1985, który zniszczył
wszystkie 36 meczetów w Szkodrze, tworząc tym samym pierwsze ateistyczne
państwo na świecie).
Dla
nas osobliwością pobytu w ruinach zamku były także wspaniałe widoki na okolicę,
które mogliśmy oglądać, będąc na wzgórzu, a po oderwaniu wzroku od wielkich
przestrzeni i skupieniu się na otaczającej nas najbliższej przyrodzie,
dostrzegliśmy dostojnie spacerującego żółwia. Będąc na wypoczynku w Albanii lub
w Czarnogórze, warto poświęcić chociażby jeden dzień, aby przyjechać do Szkodry
i oddać się historycznym wspomnieniom, podziwiając przy tym urzekający
krajobraz.
